OCCITAN, TIRA TA LENGA

Aquò's pas polit, disián los parents. Òc ben, mas aquò's la responsa del feble al mai fòrt, de lo qu'òm vòl pas ausir e qu'òm vòl far calar, qu'òm assuca de sas evidéncias que se las cal pas discutir. Se pòt remplaçar per un fum de mots… que ne dirai pas cap, per dire de pas afrabar la nauta tenguda lingüistica del nòstre Bram. En mai d'aquò la lenga, la lenga nòstra, la nos cal tirar per la sortir, pr'amor de la mostrar, de la far veire de los que la vòlon pas conóisser. Aquò se ditz la socializacion de la lenga, biais saberut e cortés per dire : "Tròn de non, la lenga que disètz que l'aimatz, la podètz parlar, non ?" La far tindar a l'ausidor del mond que la desconoisson, aquò's lo dever primièr dels afogats de la lenga Qu'una lenga que se parla pas, aquò's una lenga mòrta. Nos demoraràn una literatura de las ricas, un ramat de diccionaris e de gramaticas e los provèrbis dels papetas. De que se far plaser solet dins son recanton. Mas mèfi del plaser solitari, aquò aflaquís e anequelís. Una lenga es facha d'en primièr per se parlar, per comunicar, per far passar la paraula. Es aital que viu, que demòra granada, carnala.
A l'ora d'ara avèm de mejans formidables per far passar la paraula, la lançar cap als autres, la porgir a totes, als que la vòlon ausir segur, dirèm : als òmes de bona volontat. La ràdio n'es lo mai bèl e lo mai simplàs, lo mai aisit e lo de mai bon espandir. Privar una lenga de ràdio es al delà dels discorses marrits o melicoses, l'empachar de viure, la condemnar a mòrt. Sabètz ont ne vòli venir : per ara nos cal batre pr'amor que Ràdio Lenga d'Òc obtengua son dreit a una paraula plena e entièra, audibla per totes. Lo trabalh remirable fach dempuèi d'annadas per la còla, aquò pòt pas èsser que demorèsse confidencial, reservat als que limpan sus internet. Nos fa mestièr a totes una ràdio : cercles, calandretas, professors e escolans, practicians o afogats de la lenga. Nos cal totes acampar per cridar una ràdio nòstra, lo 24 de mai a Montpelhièr. E tirar la lenga amassa.

Retorn a l'ensenhador

CRONICA D'UNA MÒRT ANONCIADA

Crida del redactor del Bram dau Clapàs.

Fa tres annadas que me maina del Bram, tres annadas que cèrqui, de bada, de benevòls per ajudar a la redaccion e a la difusion d’aquel mesadièr. Maldespièch de qualques personas que m’an mandat d’articles, a desfautat una vertadièra chorma que se seriá acampada per soscar ensem a çò qu’auriá pogut èstre lo numerò seguent, d’efièch, i a res coma una soscadissa autoestimulada per faire florir las idèas e aital melhorar pauc a cha pauc la qualitat del produch.
Aviá somiat tanben, que los afogats d’occitan d’Erau tot s’acampèsson per sortir un vertadièr mesadièr. Los mejans qu’avèm a l’ora d’ara : ordenador, internet, aurián permes aquela realisacion.
Mas, èra pas qu’un sòmi, e lo darrièr numerò que farai serà lo d’estiu. Mas, se d’aquí enlà, de benevòls, conscients del ròtle que pòt jogar un jornal per la defensa de la lenga, vòlon me faire creire al miracle…

Andrieu

Retorn a l'ensenhador

L'OCCITAN LENGA DE CINQ RELIGIONS

(Conferencia de Joan LARZAC)

Lo diluns 17 de març passat, lo Joan Larzac parlèt, davant un auditòri atentiu e un pauc estonat de l'empleg, dins los sègles passats, de l'Occitan coma lenga de las diferentas religions praticadas dins occitania.

Quand la lenga occitana emergís del bas-latin, dins los escrits latins se tròban, çai e lai, qualques mots d'occitan, tant coma dins los tèxtes de paraliturgia de la glèisa. Es la lenga parlada e compresa pel pòble. Dins la parabòla de las verges fòlas, quand òm las ven desrevelhar, dins los libres de Sant Marcial de Lemotges, respondan en occitan: "avèm tròp dormit". La Passion de Nòstre Sénher, los Mistèris de certans sants sont jogats e aquò vendrà lo teatre d'òc. Los imnes, las cançons piosas son trufadas d'occitan e i altèrnan los coplets latins e occitans. Los prèires comentan los tèxtes latins en lenga d'òc. Se tròban de traduccions del Testament Novèl als sègles XIII^en e XIV^en. Mas l'Inquisicion percaça los tèxtes biblics en occitan. Los que nos demòran son solament aqueles sasits per l'Inquisicion que son d'origina catara o valdesa. Es una revirada estricta del tèxte latin. Los qu'èran dins las mans dels catolics son estats brutlats a l'enseguida del concile de Tolosa. Los autres tèxtes occitans nos venon d'Avinhon amb de sermons tot prèstes e de Tarragona ont l'evesque èra d'Avinhon (d'aquel temps, i aviá pas de diferéncia entre lo catalan e l'occitan). Los papas demandan omenatge directament al senhors per assajar de far contrapés a l'Empiri Germanic. L'axe occitano/catalan deguèt èsser fòrça important al moment de la primièra crosada. Als sègles XV^en e XVI^en, troban de rituals de maridatge a Bordèus, Caors e Peirigús ont lo prèire adreiça als nòvis, en occitan, las formulas sacramentalas que renegariá pas Vatican II e ont los nòvis se donan tanben lo sacrament de maridatge en occitan.
Per la religion Catara, tot çò que ne podèm saupre nos es pervengut a travèrs los registres dels procèsses d'Inquisicion. Lo rituel catar es de latin. Mas trobam un text del benedicite que mescla occitan e latin:. "O tu sant e bon senhor, totas aquelas causas que a nos endevengo al nostre sen et al nostre cosirer...«benedicite, parcite nobis»". Un autre text nos ditz que la carn es marrida: "O Senhor, juja e condapna los vices de la carn; no aias merce de la carn...". Puèi, un autre es lo "consolamentum, ceremonia per laquala òm encoratja lo fidèl per lo don del Esperit Sant. Las formulas importantas son de latin mas las explicacions de çò que devan dire e faire tant l'ancian coma lo fidèl son en occitan: "Epuis, l'ancias deu pendre lo libre el malaute deu se clinar e dire: parcite nobis...". Aquel occitan es de bon comprene qu'es pas una lenga litterària o poëtica coma la dels trobadors, es la lenga de cada jorn coma se parlava a l'ostal o al campèstre.
Lo Valdeisme, nom donat a la religion praticada pels discípols de Jean Valdo, se desvolopèt al sègle XIVen dins los Alps e en Italia a l'enseguida de persecutions. Existís tota una literatura de lenga d'òc. Valdò faguèt revirar lo Testament Novèl en lenga vulgara. Òm tròba tanben de poèmas, de sermons e un catequisme en occitan. D'aquel temps, i aguèt fòrça discutidas entre especialistas. Lo catequisme valdés dona las referéncias a la bibla. I a encara "Las 7 goys de la Verge" escrit dins una lenga un pauc diferenta que revèrta l'occitan parlat uèi dins las valadas occitanas d'Italia mas que se compren pron aisidament.
A la fin de l'Edat Mejana, la litteratura religiosa es fòrça reglamentada. L'utilisacion de l'occitan dins las reviradas biblicas ven suspecta. Al sègle XVIen , los Valdeses se restacaràn a la Reforma. La Bibla en occitan servís, entre autras sorgas a la redaccion en francés de la Bibla dels protestants, lo francés venent tanben la lenga de la liturgia. Mas es anar plan vite de dire que los protestants emplegan pas la lenga d'òc. En Bearn, son Prince, la Joana d'Albret, Reina de Navarra, qu'es una protestanta ardenta, obliga tant protestants que catolics d'aver una liturgia en occitan dins sos territòris. Fa revirar lo Testament Novèl tant en lenga d'òc coma en lenga basca. Comanda, en 1568, la revirada de salmes a un poèta pastor, Arnaud de Saleta. En 1583, los salmes de David son meses en verses en lenga bearnesa e en musica. Una autra revirada, datada de 1565, (Los flumes de Babilona) èra estada faita en gascon per Peir de Garròs qu'èra, el , subjècte del rei de França.
Quand los reis de França impausaràn la lenga francesa coma lenga oficiala, las glèisas aplicaràn l'Edicte dins sas pregarias e la lenga d'òc coma las autras lengas regionalas seràn abandonadas.
Mas lo Joan Larzac nos espantèt encara mai quand nos mostrèt que los josius, utilizavan, eles tanben, l'occitan dins sas pregarias a la sinagòga. Existís una florida de litteratura occitana josiva a l'Edat Mejana coma Lo roman d'Esther. Caçats d'Espanha a la Reconquista, los josius se van recaptar en Provença dins los Estats del Papa. Tornarmai, se fa una respelida de la literatura josiva de lenga d'òc mas per la poder legir cal saber legir l'ebrèu qu'aqueles escriches son d'occitan escrich amb de caractèrs ebraïcs. Sen tròba mai que mai als sègles XVII^en e XVIII^en, dins las quatre sinagògas del Comtat. (per exemple: Rite de la circoncision: L'enfant qu'es circoncís, per crenher Dieu siá nat). Los cants se fan dins un mòde occitan. Dins lo ritual de la Pasca, la Cançon de l'Anhèl o del Cabrit (que se recita) se debana en fasas alternativas, en occitan e en ebrèu: "....Un cabri / Que avié aciéta mon paire – Un escu, douz escu / Had gadià/hadgadià... – Es vengu lo Sohet (sacrificador) que a sahata lo biaou... – Es vengu Hakkadoss Baruch Hû (siá benesit lo Sant) que a sahata l'Angé de la Mòrt, eca."
On vei que, a travèrs los ans e los sègles, quora se parla a Dieu, s'i parla dins la lenga de cada jorn, (en lenga d'Òc, quand òm es occitan) e quina que siá la religion practicada. Mas quand l'Estat official impausa una autra lenga, s'i cal plegar e quand òm sap pas tròp la lenga officiala, òm compausa e es çò que deguèt faire lo clergat de las cinc religions d'Occitania aprèp l'obligacion d'utilizar lo francés.

Retorn a l'ensenhador

RESCONTRES de POÈTAS a BESIÈRS

Lo 25 de març passat, se debanèt al CIRDOC a Besièrs de rescontres d’autors engimbrats pel Camèl. Mercé al Calmèl de nos aver mandat lo rendut compte que seguís. Cal insistir sul meriti grand dels organizaires ; aqueles rescontres son de qualitat granda, obrar per encoratjar los autors contemporans es un biais de perlongar l’abausiment de la produccion literària que a marcat los dos sègles passats, es un biais dels melhors de defendre la lenga, es un biais de militar… Si se pòt far un bilan d'una mena de rescontre coma aiceste, direm que capitèt ! Una dotzena de présents e un vintenat que s’èran manifestats en mandar qualques verses o poèmas, e d'un pauc de pertot de Sostons (40), Ortés (64), Lemotges (87), Biran (33).... L'invitat d'onor que venguèt de Lemosin èra Jan de Melhau. Se faguèt l'interprèt afogat d'una literatura del nòrd-occitan que nos devèm totes de conéisser : Delpastre, Chapduèlh, Combi per uèi, Granier per ièr.... Se avèm una critica a formular, es la precipitacion de la vesprada que la disponibilitat de la sala nos impausèt. Faguèt que de monde posquèron pas intervenir, e a 9 oras calguèt arrestar ! Aital Joan Pau Creissac, Sèrgi Irondèla, Renaud Delpla aguèron pas léser de dire qualques vèrses. E los prèmis pels poètas joves (licèus) e enfants poètas (Calandretas) foguèron pas mencionats. Auriam tanben aimat bailar mai de temps a Delfina Aguilhera pels Trobadors, Mans de Breish pels poèmas de Bodon e a d'autres. Un brave mercé a Ben Vautier per son aficha e tanben a de pintres, P. Salles e M. Bellegou qu'avián prestats qualques tableus per bailar un resson visual a las paraulas o d'illustrators que fasián mai parlar los poèmas coma H. Lauze, J.M. Simeonin. L'ambient èran estat fargat amb una tapissariá d'extraches de poèmas subre de fuèlhes de colors dispausadas sus de supòrts tot al torn de la sala « Un oasis occitan ambe de poèmas coma fuèlhas de palmièrs dins lo desèrt grand que farga una Lengaunenca ! » se diguèt... E ara per çò qu'es de la question « De que n'es de nòstra creacion poetica ? », se cal regaudir. Las paraulas que rajan de l'imaginari e que ressondisson en occitan son pas prèstas de tarir. Avèm un eretatge e uèi la creacion i fa onor. Avèm recebut de poèmas que l'inspiracion ne ven d'aquel monde que fargam jorn après jorn. E benlèu la fòrça o la capitada d'una poesia en lenga minorisada, regetada, estofada, mespresada.... a l'ora d'una batalha de la dominacion dels uns pels autres es de dire encara e totjom que l'umanitat se salva per d'autres camins que los de l'aparéncia. E segonda causa, nos cal prene consciéncia, nosautres Occitans, de la realitat d'aquela lenga per la far foncionar. Nos cal far circular e partejar, de Provença a Gasconha, de Lemosin a Lengadòc, tota aquela riquesa nòstra. Metam nos a parlar, a legir als joves d'aquel tresaur comun que nos demòra... Cadun se deu far difusaire de l'òbra occitana ! Son pas los iper - super- mercats que nos salvaràn… Es çò que diguèron nòstres poètas cadun de son biais.

Retorn a l'ensenhador

FÈSTA A CABRIÈRAS

Nos cal mercejar lo cercle de Cabrièras per sa vesprada del mes passat. Aviam fa passar l’informacion e esperavam rescontrar mai de mond dels cercles, es plan pecat!
Los Vissonèls de Cabrièras nos convidèron per nos balhar d’espectacles de tria. Faguèron venir de grops del nòrd de l’Avairon, gents que coneissiam pas e que nos donèron de plan bèlas causas de veire e d’ausir.
Ongan, los Vissonèls nos faguèron descobrir lo grop « Fai Lum » ambe la cantaira Rosalina vertadièrament embelinanta. Pasmens, èra pecat, tant pel grop que pel cercle de Cabrièras, qu’i aguèsse tant pauc de mond.
Los Vissonèls nos balhèron çò qu’avián trapat de melhor ambe generositat e amistat: es plan bon. E encara, per nos permetre de faire nòstre pro de plaser, nos donèron lo temps de charlar e festejar amb lo veire de l’amistat a la man.
Esperem que l’an que ven, se an l’amabalitat de nos convidar encara, serem fòrça nombroses a i anar.

Monica

Retorn a l'ensenhador

ACAMP DELS CERCLES d’ERAU

Pel primièr còp, ongan, faguèron un acamp los cercles occitans d’Erau. Lo luòc causit se trapèt èsser tot naturalament la sala de las fèstas de Clarmont d’Erau. Ont se poiriá trapar un luòc mai central amb d’òstes mai generoses, mai gaujoses, mai organizats e mai donarèls? Sauprem pas jamai pro dire a la còla de Clarmont lo grand mercé que s’amerita! Segur qu’es un plaser grand d’anar a Clarmont a la mendre ocasion!
Aquel rescontre foguèt plan capitat e plan convivial. Venguèron, los cercles d’un pauc de pertot emai d’unes de plan luènh atal coma los de Cessenon e de Sant Pons. Aquestes los vesiam pel primièr còp e aquò fa realament plaser. Avèm agut un chic de temps, lo matin, per parlar e faire coneissença mas èra un pauc justet e de temps, n’auriam volgut encara plan mai!... Mas aquesta passa se debana tròp d’aviat! A la fin de la matinada lo cercle setòri nos presentèt una conferéncia sus d’arquetipes de setòris plan plantats. Sonèt, puèi l’ora de l’aperetiu porgit per nòstres òstes e lo repais sortit de la saqueta seguiguèt.
La tantossada èra retenguda per permetre als cercles de se presentar: còp d’uèlh sus çò que fan ambe pichòtas demonstracions agradivas e instructivas: cants, poesias, musica, contes emai un bocinet de pèça ambe lo cercle de Gabian. Atal l’ora de la separacion arribèt tròp lèu.
Aquel acamp foguèt agradable e convivial: amistat, parladissas, escambis… mas i aviá tant de dire e de faire qu’èra tròp cortet. Bona ocasion benlèu per tornar començar l’an que ven, non?
Encara un grand mercé a los del cercle de Clarmont e a Albèrt Arnaud de l’IEO qu’engimbrèt aquela jornada e al plaser de se tornar veire.

Monica

Retorn a l'ensenhador

UNA DANGIEROSA TERRORISTA

Èra a la fin del mes de març. Alara que las bombas benesidas per lo govèrn american tombavan sus Mesopotamia (escur canton de la planèta çò diguèt G. W. Busch…) una femna que conéissi plan tornava a son ostal après la representacion teatrala del vèspre, menant sa potenta 2CV modèl 73…
Sus la rota, endacòm entre lo teatre e son ostal, a dos pases d’una ciutat sensibla , una còla de CRS ensajava de passar lo temps que los delinquents se montravan pas…
Los camins s’anavan crosar… Lo drama s’anava nosar… e los CRS passar lo temps…
Vegèron venir la 2CV… los fares atudats, çò que se fa pas, avoatz, a mièja-nuòch, dins una villa o endacòm mai! En mens de temps que ne cal per o dire, la veitura foguèt arrestada per las fòrças de l’òrdre e la menaira somada de mostrar son permés de menar! Lo permès aviá 40 ans e èra en tres bocins…
“Comprenetz, madama, que tot aquò merita de contravencions: Los fares atudats… Lo permés qu’es tròp vièlh (amb tres bocins de tres permèses, es possible de faire creire que son los tres bocins d’un sol permés)… Enfin… Sèm de brave mond e per un còp, aquò pòt anar…”
E lo tipe, coma aimava lo trabalh plan fach, faguèt encara un còp lo torn de la veitura e vegèt… de pega-solets "oc"! Vòli pas parlar del pega-solet oval plan conegut, mas del pega-solet blau, de 4cm sus 9cm, "oc" blanc jos las 12 estèlas europencas, que remplaça lo "F" de las placas mineralogicas.
“De qu’es aquò? Son pas de placas reglamentàrias! E puèi, de qu’es aquel país, "oc"?”
Ensajatz, vosautres, d’entamenar l’educacion d’un CRS de basa a mièja-nuòch, sus la rota, a dos pases d’una ciutat pissosa! Calgèt enlevar los "oc" sulcòp sinon la 2CV seriá estada immobilizada sus plaça e la menaira se’n anava a patas. Cal pas galejar amb la tolerància zerò! Cal pas creire que lo plan vigipirate siá per s’amusar!
Aquela nuòch, los braves clapassièrs poguèron dormir tranquiles: los CRS avián plan meritat de la patria e de Sarkosy.

Gui Chauliac

P.S. La pega es de bona qualitat: tre l’endeman la 2CV modèl 73 èra occitana tornarmai!

Retorn a l'ensenhador

QU’ES AQUÒ, "LA VIÈLHA"?

De còps que i a, s’entend parlar dins d’expressions o dins de cants ( "lo branle del bufet" per exemple ), de "la Vièlha"… Se aquò’s pas tròp frequent en çò nòstre, aquel tèrme sembla plan mai emplegat dins Provença. Al rèsta, Mistral ne parla pro dins son "Tresor dóu Felibrige" ont tirèri la màger part de las entre-senhas que seguisson.
D’efièt, l’òme de Malhana afortís qu’en Provença, a passat temps, "la Vièlha" designava la Natura o Cibèla, antica divessa frigiana (de Frigia, dins Asia minora).
Un fablèl conegut ne conta son istòria, en 2 pèças. D’en primièr, es presenta "La Vièlha" cap a la fin de l’ivèrn. Febrièr s’acabava que son tropèl de fedas èra intacte, estant que le freg foguèt pas tròp marrit. De contentament, se trufèt tant d’aqueste mes, "la Vièlha", que l’autre lo prenguèt mal e s’anèt trobar Març per li demandar que li prestèsse 3 jorns. Ambe los 3 que li demoravan, Febrièr farguèt 6 jorns d’un temps afrós que lo conglaç rabastinèt l’èrba tota e que tot lo tropèl de "la Vièlha" ne petèt… Alara, se crompèt "la Vièlha" 7 vacas, e arribèt atal a l’equinòcci de la Prima sens cap d’empacha! Aquí, imprudentament, se tornèt far glòria d’aver escapat a Març e a sas marcejadas (que se dison tanben "vacairalas").
Encolerat, lo Març manlevèt a Abril 3 jorns, qu’ambe los 4 que li demoravan, engimbèt atal 7 jorns de jaladas tardièras… e que las 7 vacas de "la Vièlha" ne petèron!!!…
Dempuòi, aquel periòde se ditz: "lo vacairal"…
Lo Pau, un amic del Cercle "Tega-los" de Clarmont d’Erau, me sortiguèt un jorn aquel provèrbi que teniá de son paire:

«Lo vacairal,
Tres que ai e quatre qu’empruntarai
A mon compaire abrigal,
Tas vacas e ton vacairal aurai!»

…çò que m’incitèt a ne cercar lo sens…
Enfin vaquí 3 dichas culhidas totjorn en çò de Mistral:
-"La Vièlha dança": aquò se ditz quand la calorassa fa brandilhar l’aire e produtz un miratge…
-"La Vièlha reguitna": quand i a una recrudescéncia del freg a la fin de l’ivèrn…
-"La Vièlha tamisa": quand lo sòl se cobrís de barbasta…

Renat Portièr

Retorn a l'ensenhador

LA LANA, FORTUNA DEL LENGADÒC Tresena part LO MOND DE LA DRAPARIÁ EN LENGADÒC

La descobèrta de teissuts preistorics es una causa rara. Dins lo Proche-Orient, los primièrs teissuts descobèrts son faches de lin e datan de cap als 8^en e 7^en millenars av. J.C. Los pus ancians, aqueles de Nahal Hemar, son de lin mesclat amb d’autras fibras vegetalas e de pels umans. Aqueles de Catal Hüyük, en Turquia, son de lin, fòra d’un escapolon de fibra animala, benlèu de lana .Es solament al 4^en millenari av. J.C. que qualques teissuts de lana son mencionats en Mesopotamia e en Egipte. En Euròpa, de bocins de teissuts sont estats trapats al neolitic dins los lacs alpins, associats a d’espleches de teissatges, mas la lana es absenta. Lo pus ancian tròç de teissut de lana es estat trapat dins l’estug d’un punhal de silex en Alemanha (civilisacion del vas cordat), cap a 2400 av. J.C. De vestits de lana fòrça plan servats trapats en Escandinavia venon de l’Edat del bronze. L’examèn microscopic a revelat una lana grossièra amb de pels de tinta bruna. Los ameridians, ja a l’epòca precolombiana sabián teisser la lana de vigonha, la mai fina lana del monde, sus de grandas largors.
En Lengadòc, los espleches utilizats pel teissatge son utils per jalonar la cronologia de las activitats textils mas donan pas cap d’indicacion sus las fibras utilizadas. Dins nòstre ròdol, se’n son trapats a Cavanac, Auriac, Ornaison, Verasa (Aude), Mesa, Sant Pons de Mauchins, Sant Pons de Tomièras (Erau), Congeniès, Santa Anastasia, Montclus, Valabrix (Gard), eca, que son de fusaiòlas, de peses de telièrs, de penches e autres, d’estatuas-menhir figurant de divinitats vestidas de capas plissadas tengudas per una cinta, coma aquela de Sant Sernin de Rança (Avairon). Las fusaiòlas son de pichòtas pèças redondas amb un trauc al mitan per lestar los fusèls. Los peses servissián per lestar los fials de cadena suls telièrs verticals. Las primièras aisinas per la tondaison del fedum (de fòrças de ferre e de sèrpas) son estadas trapadas suls oppida del Cayla de Malhac e de La Lagasta dins Aude.


Lo Lengadòc paréis una tèrra d’eleccion per l’industria textila per i èsser presenta en permanéncia desempuèi tres quarts de millenari ambe de fasas de treslús e de regression marcadas. Al sègle XIV^en, lo Lengadòc ten la tresena plaça per la produccion drapièra darrièr l’Italia e la Flandria. Fòra de Montpelhièr que s’es vodada a la tintura, totas las autras vilas devon sa creissença a la drapariá. Òmes e femnas, a la vila o al campestre, aiceste fornidor de la matèria primièra, son associats a la fabricacion dels draps. Lo primièr rang tengut per los mercants-drapièrs amb los paraires al second (o al tresen a Montpelhièr per la drapariá roja) concretisa la posicion de la drapariá dins las ciutats de Lengadòc tot. A l’ora d’ara, del fach de la concentracion demòra sonque qualques pichonas filaturas de lana penchenadas dins Nord de França e qualques centres dins l’airal occitan per lo teissut cardat dont Masamet per lo deslanatge de las pèls, encara qu’aquela industria siá en via de descadéncia.
Lo trabalh dels draps es primaic en Lengadòc. Un establiment de tintura existissiá a Narbona al sègle XI^en qu'èra comun a l'arquevesque e al vescomte. La tintura en grana (garolha–kermès) es solidament establida a Montpelhièr a la débuta del sègle XII^en, lo testament de 1121 de Guilhem o pròva. Los montpelhierencs an lo monopòli dels draps escarlates e la ciutat a una fama envejabla. Se ditz que "son superiors en elegància e en qualitat a totes los autres del monde tot entièr". Mas Montpelhièr tinta subretot de draps venent de Flandria. Se deurà esperar lo sègle XV^en per véser la drapariá butar sas rasigas a Montpelhièr. Una parariá i fara quincanèla en 1314.
Pr'aquò, dès lo sègle XIII^en, los draps de Lengadòc fan marmanda a l'exportacion que, sul mercat, èran pauc nombroses los teissuts de qualitat equivalenta. Los "blancs, blanchs e barragans" de Narbona son mencionats sus las pus ancianas tarifas de leudes (talhas sus la circulacion de las mèrças) del reialme de Valencia (1243) e de Catalonha (1250). Un pauc pus tard, los draps del departament d'Aude actual e de Besièrs, frequentan aquestes mercats mas son los narboneses que s'apoderon los mercats. Se pòt parlar de vertadièr imperialisme. Los "blanquets de Narbona" son los primièrs produches narboneses d'aparéisser sul mercat montpelherenc, en concurréncia amb los de Flandria, França e Normandia. Se pòdon notar, puèi, de pichòtas fièras "drapantas" entre las vals d'Òrb e d'Erau e, pus tard, dins la seconda mitat dels sègle, los cicles de las fièras de Montanhac e Pesenàs. Los paraires e mercants de Montpelhièr prenon en carga aquelas mèrças que prenon la mar pel Levant. Al moment de la Reconquista en Espanha, Narbona, la vila la pus vesina, n'aprofecha per comerçar amb lo país novèl que n'es encara a se desvolopar.
A la debuta del sègle XIV^en, los contraròtles dels gardes o bailes sus las lana, los fialats meses en venta e los draps aprèp tissatge e tintura se multiplican. Lo rei de França Felip V impausa, en 1308, de règlas de fabricacion a l'ensem de la drapariá lengadociana. Los draps verificats pòrtan de signes de reconeissença coma de plombs que son de marcas d'origina e de qualitat. Es al moment que se desvolopa una intensa activitat reglamentària qu'aparéisson d'informacions chifradas. Se pòt alara aver una idèa de las quantitats produchas. En 1333, la gabèla dels draps de Carcassona es revocada. De 100000 a 160000 pèças per an son las chifras de la produccion per aquela sola senescalciá. Los draps de Limós, Tolosa, Narbona son exportats cap a Chipre e los de Carcassona prenon la camin de Famagosta e Constantinople. Lo Rosselhon ven concurrenciar lo Lengadòc per l'apprèst dels draps e tanca la pòrta a son principal mercat. A partir de 1348, la pesta e las incursions del Prince Negre causan de borroladisses sul mercat mas, pr'aquò, la drapariá contunha son activitat. Puèi subreven un long periòde de depression que se claus res qu'a la fin del sègle XV^en. La produccion es totjorn concentrada a l'oest de la val d'Erau e las fièras de Montanhac e Pesenàs demòran encara mai essencialas amb l'agotament del mercat meridional. L'esfòrç se pòrta alara sus la tintura per enfachinar las practicas.
A la fin del sègle XV^en e a la debuta del XVI^en, los cònsols de Montpelhièr pervenon d'i establir l'art de la drapariá. Fan venir d'especialistas de Rosselhon e de Catalonha. Prepausan de produccions estrangièras a la província e la drapariá ven un dels mejans los mai segurs d'enriquiment e de montada al segond òrdre. Lo mercat se dobrís vertadièrament a la mitat del sègle. Los luòcs de fabricacion son mai que mai Usès, Clarmont de Lodeva, Sant Pons, Besièrs e Castras o tanben Limós, Carcassona, Montreal e lo Cabardés (d’ont nos vendrà lo nom de « gabardina »). Aquelas drapariás son vendudas sus las fièras de Pesenàs e de Montanhac per èsser exportadas, per Marselha, cap a las Escalas del Levant e de l’Africa del Nòrd. Mas los "languedocs", coma son sonats, de còps que i a, los draps del Miègjorn devon comptar mai que jamai amb la concurrénçia dels Nordics: angleses e olandeses.


Aquela concurréncia portarà, al sègle XVII^en , a la guèrra de moneda que Colbèrt va menar amb intervencion de l'Estat dins lo comèrci e las fabricas de tota mena tant coma suls mercats de conquistar o de servar. Aquel ministre del rei Louis lo XIV^en voliá favorisar la produccion e la venda a l'estrangièr per, segon sa formula propria, "attirar la moneda dins lo reialme , l'espandir dins totas las províncias per procurar als pobles la facilitat de viure e de pagar sas talhas". Ajudas e encoratjaments de tota mena son distribuits coma l'attribucion del títol de "manufacture royale" que donava coma una sòrta de "labèl" de qualitat mas en contrapartida los fabricants se devián sometre a de contraròles rigoroses dins lo cors de la fabricacion. La manufactura demorava proprietat privada de l'entreprenaire. La réglamentacion aviá pas per tòca d'entravar lo progrès mas de "manténer dins los païses estrangièrs la fama de qualitat que las Manufacturas del Reialme s'i èran aquesidas". Los arrèsts o ordenanças fixavan dins los mendres detalhs los espleches de bandir, las qualitats de lana d'utilizar, lo nombre de fials de cadena e los produches de tintura d'emplegar, las dimensions de las pèças al retorn del folon, eca... . Los teissuts confòrmes èran marcats per de gardas-jurats e verificats pels inspectors de las manufacturas. Lo "Colbèrtisme" contunhèt al sègle XVIII^en amb la creacion de novèlas manufacturas reialas. Es plan coneguda, dins nòstre ròdol, la de Vilanoveta, prèp de Clarmont-de-Lodeva (Clarmont d'Erau).

VILANOVETA

La manufactura reiala de Vilanoveta, prèp de "Clarmont-de-Lodeva", coma se sonava alara Clarmont d'Erau, èra, en 1740, proprietat del Sénher Castanièr d'Auriac que n'aviá donat l'entrepresa e la direccion als Sénhers Bourlat e Cia. Lo Castanièr d'Auriac i aviá fait bastir 47 ostals comòdes pel trabalh e lo lòtjament dels teisseires, de mai una autra fòrça bèla e vasta botiga pels paraires amb totes sos espleches, encara un bèl magasin per los draps en teleta e una autra botega pels afinaires, garnida de sièis premsas pels draps. D'aquí, òm se’n va a una bèla tinturariá amb doas pairòlas d'estanh per las tinturas fòrtas e tres tinas pel pastèl e mantunas autras per las tinturas estravagantas. D'autres ostals son destinats al director e als autres còsses de mestièrs. Plan coneguda tanben, es la de Saptes, prèp de Concas, dins Aude.

Colbèrt, qu'a pas creat l'industria lanièra en Lengadòc, es estat ajudat dins son entrepresa per de negociants, fabricants e financièrs de Lengadòc tenent una plaça officiala dins l'Ancian Regim. Mens rics, los autres fabricants e la massa d'obradors èran l'armatura de l'industria lanièra. Lo trabalh de la lana se fasiá tradicionalament dins las campanhas. Prèp de 100000 telièrs èran despartits dins los masatges de Garrigas, Cevenas, Gavaudan e Vaunage. Las vilòtas fasián ofici de mercats intermediaris. Los mercants-drapièrs de Nimes se mainavan de la comercializacion nacionala e internacionala. Los reglaments podián, ça que la, blocar las iniciativas. Andusa, Bedarius, Lodeva e Masamet semblan esser estats especializats dins las estòfas mai grossièras e bon mercat, alara que las sargas e cadises de Gavaudan anavan vèrs lo Nòrd de França, l’Alemanha e l’Italia. A partir de 1660, Colbèrt deurà subvencionar los draps exportats e aquò portarà frucha solament aprèp 1690.

REGLAMENTS

Los reglaments èran rigoroses. Se vei en 1728, dins lo ròdol de Masamet, amb la condamnacion de la tona, cilindre garnit de cardas, que multiplica per 6 lo rendament al garnissatge. L'inspector reprocha a sos utilizators d'aver una mentalitat capitalista. Demanda sa destruccion e ne son deroïdas 8 a Masamet, 1 a Sant Albi e 8 a Boissezon. En 1750 tanben, la naveta anglesa es signalada a Sant Pons e a Sant Chinian. Quand i a contradiccion entre reglament e gost dels consumeires, es aiceste que l'empòrta. Alara se tolèra una pichòta frauda moderata o lo reglament es modificat. Es aital qu'en 1725, lo Rei autorisa lo "pichòt tint" per cèrtas estòfas coma los cadises de Gavaudan e de Cevenas e los cordelats de Masamet que duscas aquí devián esser "grand tint". A prepaus de cardas me rapèla n’ aver vist de plenas sacadas davant de talhièrs à Masamet ont existís encara la carrièra de la tona

Lo grand afar del sègle XVIII^en es lo comèrci del Levant que se fa principalament amb França. Louis Chénier dins "Les Révolutions de l'Empire Ottoman et observations sur ses progrès..." publicat en 1789, evòca los emplecs directament induits en Lengadòc par aquel comèrci. En defòra de las Manufacturas Reialas, l'essencial de la fabricacion pel Levant es assegurada per las zonàs de Carcassona Sant Pons e Sant Chinian. Fornièr e Companhia, de Nimes, crompan de drapariás dins Lengadòc tot entièr per las exportar al Levant. De mai, ambe son parent Gilly, an un comptador a Cadix, en Espanha, qu’es coma un relai pel comèrci de las drapariás. Son fòrça rigoroses sus la qualitat dels teissuts. Crompan sus las fièras de Montanhac, Pesenas e Bèucaire mas comandan tanben directament als fabricants. Se van encara fornir en Gavaudan e en Roèrgue que son dins son airal. De comissionaris trabalhan per eles un pauc de pertot e contraròtlan la fabricacion a totes sos estadis. Los protestants emigrats aprèp la Revocacion de l’Edicte de Nantas, coma tal a Gèna o tal autre a Cadix, tenon luòc, als negociants, de bons representants a l’estrangièr.


Es de notar que l’ancian Inspector de las Manufacturas de Clarmont, Roland de la Platrière escriu en 1790 : "Tout le Languedoc ne pourroit ne former qu’un département auquel je voudrois joindre le Quercy et le Rouergue ».

FABRE Rogièr
Seguida al numerò que ven

Retorn a l'ensenhador

LO CANTON DELS POÈTAS

LO CÒRB E LO RAINAL

Mèstre Còrb sus un pibol jocat
Teniá dins son bèc un fromatge.
Lo rainal qu’anava a la caça
S’arrèsta per li téner solaç:
«Sètz vestit coma un nòvi, dins un mantèl tot nòu!
De segur se sabètz plan cantar,
Coma sabètz vos ajustar
Sètz ben lo Rei de las planas e dels bòsques!»
En ausir de tan polits mots
Lo paure còrb ne deven piòt!
Per esbleugir aquela mandra
Enamorada, al pè de l’aubre,
Vòl mostrar que canta en latin,
Es Carusò, Pavarotí!
Dorbís lo bèc, buta un badalh
E laissa tombar lo peralh!
La rusada l’agafa e ie ditz:
« Grandmercé, mon bèl amic,
Aquel fromatge tomba a pic!
Mas saupretz per vòstre govèrn
Que quand gaunheja, Catamiaula
Cèrca un nèci par far d’afars!»
Lo grand còrb, moquet e confús
Jurèt, mas un pauc tard
Qu’òm l’i prendriá pas pus!
Vos, manèfles e calinhaires
Mèfi, quand passa un cotilhon
E que la bèla vos fa l’ulhon!

Ivona Bertrand (febrièr de 2003)

DOS POÈMAS de JULIAN GALERY (*)

LA PIMPARÈLA
Polida pimparèla
Abril te respelís,
E semblas far, novèla,
Badau a mon pèl gris.

Emmentelas la prada
Florisses lo camin
Calina, ès atindada
Vol⁽¹⁾ cocut ton vesin.

Beves la solehada
Cap en cima del jorn:
N’ès tota mirgalhada
Rises dins la frescor

(1) Vol : contraccion de vèrs lo = cap a

PREGARIA a la MIGA

M’alisant
de ta man
fina,
daissi mon cap
tot arrucat
sus ta peitrina;

Dins tos braces
Ma diràs
diga,
un aire ancian
que cantariam
Un ser…ma miga.

(*) Julian GALERY Poèta de Cantal (1895–1931). Agricultor de mestièr, foguèt premiat dels jòcs florals. Escriguèt «L’arma d’un pacan» e una comedia «Foinosson lo boriaire».

AILÀS! COMA ÒM ES SOL

Ailàs! Coma òm es sol dins la dolor prigonda,
Quand l’arma al desespèr sosca, sagna, se tòrç,
Quand lo front es macat de mila còps de fonda,
Quand lo malàs bregós vos rosiga lo còs.

Ailàs! coma òm es sol la nuèch, dins la sornièra,
Quand de remembres fòls vos lauran lo cervèl
Amb un bruch de tambors al mitan d’una fièra…
Ailàs ! Coma òm es sol, la nuèch, quand òm es vièlh.

De qué t’ai fach Destin, perqué de ieu abusas?
Benlèu tu mème o sabes pas, o ben t’amusas.

J.C.

Aquel poèma d’un anonim es paregut sus un jornal d’Alès, lo «Cacalaca» de febrièr de 1925.

PRIMA

Despuèi pauc la sèva noricièra
Aviá fait naisser l’aboriva falguièra,
Conflat los grelhs dels arbres
E respelir qualque floreta magra.
La nuèit es, ara, mai tebesa
Al campèstre coma sus la devesa.
Una aiga linda corrís long de l’estrech besal
E ven s’apasimar dins la sampa, en aval.
Tot bèl just del matin arribada, l’ironda
I se ven abeurar en volant ras de l’onda.
Una lauseta canta, amont, naut dins lo cèl
E i respond, d’en bas, un auriòl trufarèl.
Tot l’aucelum, al bòsc, s’aprèsta a far nisada,
Lo bestial deslargat s’espandís dins la prada.
Lo solelh matinièr, sus una telaranha
Penjada entremièg las joncas de la sanha,
Fa lusir de sos rais mila pèrlas sertidas
Pel rosal de la nuèit : ne pareis revestida.
L’ivèrn es plan finit, es la sason novèla,
La prima es aquí e tot se renovèla.
L’estiu serà premaic ; me cal desrevelhar
D’un sòm esperlongat e m’anar embarrar
Al talhièr dins una sala escura,
Oblidós per un temps, de la Dòna Natura.

Rogièr Fabre

LO TORN D'ANIANA
Cançon del folclòr d’Aniana

Sens voler faire un long discors,
Ai pas la paraula facila,
En dos mòts, vòli far lo torn
D'Aniana, la pichòta vila.
Quand arribatz per lo pont nòu,
Que connoissètz dejà la gara,
Avançatz-vos, ajatz pas paur,
A! lo bèl còp d'uòl que se farà.

D'abòrd avèm lo pavalhon,
Pus naut, nòstra escòla laïca,
Après, avèm lo jòc de balon
Dins l'en mitan, la Republica.
En seguissent lo baloard,
Arribatz a la Colonia
E sens vos montar lo cafard,
L'ostal es pas de pacotilha.

A cinquanta mètres pus luònh,
La casèrna abandonada,
Sant Roma, Sant Laurens, lo pont
De l'Arliman e sa cascada.
Puòi, en tornant en arrièr,
Vesèm la Brècha e las Arcadas,
Lo bosquet, amb jols pinhièrs,
Dels amoroses la nisada.

Lo Teron en guisa de bòc,
De son aiga fai lèca-lèca,
Avant d'arribar duscas al ròc,
Beurem un pauc a la Font Fresca.
Lo Pont Vièlh vòl far lo galant,
La ribièra i fai riseta.
Pas luònh, vesi un penitent blanc
Sus la pòrta de sa gleiseta.

Lo cloquièr a un èr ancien
Amb sa mòstra tota nòva
Ai agut vist un parisenc
Qu'admirava la plaça nòva.
A la torre, fasèm un torn,
E gandissèm a la comuna,
Aquí se definís l'amor,
Cadun esposa sa caduna.

Avèm encara a vesitar
La parròquia, la bassacula,
La Pòsta cal pas doblidar,
Aicí metèm punt e virgula
Quand vendrà Pascas anarem
A Vau-Cròsa, dessús l'erbeta
E l'estiu, nos assetarem
A la taula de Famaudeta.

Los estajants sont complasents
An bon còr, de bonas manièras,
Al bèl país dals inocents,
Las joinas filhas son pas fièras,
An totas un èr degordit
Son bèlas coma la violeta,
Aquí mon cant es finit,
Onor a tu, tendra filheta.

Planhòl.

Retorn a l'ensenhador

DESTENTA... JÒCS... ASENADAS...

Rampèl: Trobatz un nombre de 3 chifras complissent las condicions seguentas:
(1) Las 3 chifras requistas son:

(1 – a) totas diferentas,
(1 – b) totas de nombres primièrs,
(1 – c) pas las chifras 1 e/o 0;

(2) Lo nombre es divisible per cadun de las chifras que lo compausan.

Problèma adobat per Alan.

Solucion: Las condicions (1–b) e (1–c) fan que las chifras requistas son part de la tièra {2,3,5,7}.
A aquel nivèl, 24 combinasons, es a dira 24 nombres son de considerar (4x3x2=24). Per bon astre podèm reduire la quantitat d’aqueles nombres. De fach las chifras 2 e 5 pòdon pas èstre ensem dins la tièra acceptabla que lo nombre requist seriá, per la condicion (2), un multiple de 2x5=10 e alara s’acabariá per un 0, en contradiccion ambe la condicion (1–c).
Alara devèm considerar las doas tièras {2,3,7} e {3,5,7}
- Tièra {2,3,7}: lo nombre requist se deu acabar per la chifra 2 per la condicion (2); doncas son solament de considerar los nombres 372 e 732.
Per èstre acceptable lo nombre deu èstre divisible per 3x7=21 [condicion (2)]:
- 372/21=17+15/21;
- 732/21=34+18/21;
Aquela tièra dona pas cap de bon nombre.
- Tièra {3,5,7}: lo nombre requist se deu acabar per la chifra 5 per satisfar la condicion (2); doncas son solament de considerar los nombres 375 e 735.
Per èstre acceptable lo nombre deu èstre divisible per 3x7=21 [condicion (2)]:
- 375/21=17+18/21
- 735/21=35, aquetes es plan un multiple de 5.
Lo sol nombre acceptable es 735.

N.B. Per aquel rasonament, la quantitat de nombres de considerar es estada reducha de 24 a 4; benlèu que pòt èstre reducha encara. Sabètz cossí? Digatz nos.


Un cagaròl se trapa al pè d’una paret nauta de dos mètres. Percor cada jorn la mitat del camin que li resta de far. Quora arribarà a la cima de la muralha? Per los que traparián la question tròp aisida, poiràn totjorn cercat lo nombre de jorns qu’a calgut al cagaròl per arribar a una distança de la cima egala a 1/16 de mètre.

Problèma adobat per Franceta

Tant de causas valon pas lo còp d’èstre dichas e tant de mond valon pas que las autras causas lor sián dichas…Tot aquò fach fòrça silenci…


Un paure malaut, que de longa malautejava, anèt dison, veire un masc.
- Vos que siatz masc, li diguèt, poiriatz m’ensenhar qualque bon mètge?
Lo masc li balha una baga:
- Tenètz, li fa, anatz a la vila. Metretz aquela baga ; e quand seretz a la pòrta d’un mètge, veiretz, contra lo lindal, tavanejar las armas de totes los malauts qu’aurà mandats dins l’autre mond. Aquò vos servirà…
Lo malaut anèt a la vila:
- Ò! Quant mond ! Fan nebla, çò diguèt nòstre òme quand se trobèt davant l’ostal d’un mètge famós, un bèl ostal!
E defugiguèt espaventat, potonejant sa baga.
A! Quant ne vegèt, d’armetas, tavanejavan davant de pòrtas! D’ont mai èran celèbres, los mètges, d’ont mai n’i aviá!
Fin finala, quand aguèt pro barrutlat, se capitèt dins un cuol de sac, davant un paure ostalon ont voletejavan doas armas solament.
- Vaquí mon òme! çò diguèt. Aqueste d’aquí n’a tuat pas que dos! A l’azard, Baltasar! Se cal crebar, crebem.
Pica, li dobrisson. Dintra.
- Mossu, fa al mètge, veni de luènh, vene vos dire mon mal, un marrit mal! Mas siatz tant abil, en vos ai tant fisança que me gariretz.
- A !...Coma se fa, brave òme, li diguèt lo mètge, qu’avètz de ieu tant bona opinion? De malauts, n’ai encara sonhats pas que dos… D’aprèp Lo Cascarelet

Retorn a l'ensenhador

DE LEGIR - D'ESCOTAR

«Espaces du langage» per Joan Claudi Bovièr, professor de l’Universitat de Provença, volum d’un trentenat d’articles de J.C. Bovièr al moment de sa retirada ; en particular tèxtes sus la dialectologia occcitana e galloromana, l’onomastica, l’oralitat occitana, la lingüistica romana, la litteratura occitana e francesa.

Prètz 33€ mai 3€ de pòrt
Publications Université de Provence,
29 av. Robert Schuman,
13621 Aix-en –Provence Cedex 1
Chèques a l’òrdre de « Regisseurs des publications,
CCP 9 404 28 U Marseille.

Digatz-me,
Coneissètz los cantaires de la Gavòta? Non? Es pas possible! Son dròlles e drolletas qu’aiman cantar, que se vòlon las estèlas dels escolans.
Son de las calandretas?
Que non pas! Son venguts de pertot, parlan de lengas fòrça diferentas, aprenon lo francés, dison que la lenga d’aicí, del país ont vivon se deu pas perdre. Aiman pas que res se perde, res de çò qu’an portat los ancians, los ancians d’aicí tant coma los d’ont venon. E aquò perque, se son pas entenduts, coneguts, reconeguts, pasmens existisson e son la França de deman.
Ambe los fuòcs de la jovença, sos espèrs candids, ambe lo biais de sos mèstres, an cercat de tèxtes, d’aires, de cançons, de ritmes…e segur, d’euròs, fòrça sòus, de mèstres de cant,…e ara an fach espelir un polit ramelet, un CD plegat dins una jaqueta qu’an taben dessenhada.
Aital, los pauròts, cercan d’uèlhs amoroses e d’aurelhas complasentas per escotar son disc e lo tornar escotar, per cantar amb eles que, quand cantam ensem, pensam a d’endemans que cantan. Escotatz sos cançons, cantan l’occitan d’aicí e de Provença e es pas eles que vos diràn sa susor per que lo CD arriba dins vòstre lector!
Segur se caliá bolegar, e las familhas organizèron una soscripcion, una quermessa, un espectacle, un pauc de tot per fargar e faire conéisser aquel CD.
E la fabricacion? Cossí s’es facha? Quatre classas an causit los subjèctes: la mar, la còla, la masca, las fadas. D’en primièr òm escriu en francés e aital coma o ditz Brigida, la directritz de l’escòla: «calrà mai d’une annada abans d’ausir parlar provençal dins lo pati de l’escòla!», Claudus Pisaneski de Nimes, ajudèt a la bona lenga e compausèt la musica. Lo convidarem a nos parlar d’aquela aventura. Lo CRDP permetèt l’enregistrament e un amic ajudèt per la gravadura, la jaqueta foguèt dessenhada a l’escòla e estampada per un professional amic d’amics… d’amics que pachejèt per un prètz rasonable…Fin finala lo CD arribèt a pro pena al cap de junh de 2002 a la fin de la darrièra quermessa de la fin de l’annada!


A aqueles pichòts plens de vam e de jòia d’aver capitat a crear quicòm de tocable e a aqueles mèstres glorioses mas aganits, lor tiram lo capèl. Nos donan coratge e fisança per çò d’entreprene de nòstre costat.

Jaumeta

Retorn a l'ensenhador

MOTS CROSATS

Orizontal.-1.- Se manjan en ensalada o en pastura o servisson per far de sucre.- 2.-Lo contengut d'una oire –Dedins, s'i fa la bona soupa.- 3.-Nusa o nívol, en franchimand - Fust negre e dur.- 4.-Gròsses capdèls de lana – La cauç del quimist.- 5.-A ela (adj. pos.)– Nom d'una valada estatsunitsenca especializada dins lo plastic.- 6.-Aquí çò que poguèt dire, a Villers-Cauterets, lo rei Francés lo Primièr, aprèp aver escanat las lengas de França autras que lo frachimand.- 7.- Segon los principis del negòci, una causa cara, es aital mas pas forçadament son contrari. - Pronom personal (1° persona sing). 8.-Se ditz aital, qu'es lèu arribat e tanben qu'arriba sonca als autres.- 9.-Seriá pas aisit, Boileau dixit – Sinonim de "nauta" (Alibert).- 10 En aritmetica, ne tira o ne lèva,– Acusat de Recepcion, a la Posta.

Vertical.- a/ Fan las bonas sopas e los bons ragosts.- b/ Apr'aquí , la valor d'una bona liura – Doas d'un ròc .- c/ Existissiam – Fòrça encolerits.- d/ Acòrdi eslava – Insuccès, falhida, revèrs.- e/ Afalhocat, sens pus cap de fòrça – Organ que servís de pompa.- f/ Trigossèri o anèri a l'azard (doas ortografias).- g/ Un desir descapitat.- Art. contractat que se pòt dire per dels.- h/ A las qualitats volgudas per sa natura.- Extremitat florida d'un ramèl.- i/ Article contractat masc. sing. – Acòrdi occitan mas capvirat - Moment, ora.- j/ Terren salat o tanben, al Clapàs, autre nom de la salicòrn. –Sinonim de sièja (peis).

Retorn a l'ensenhador